پرویز کرمی

همیشه سیاه‌ترین موقع شب، لحظه پیش از دمیدن سپیده است. سخت‌ترین و سنگین‌ترین بخش وزنه‌برداری، هنگامی است که وزنه در چند سانتیمتری بالای سر قرار می‌گیرد. دشواری‌ها، مقدمه آسودگی‌هاست. این درس را کائنات به ما آموخته است. بهار زیبایی و زندگی‌اش را مرهون سردی و سختی زمستان است.

فلق

حالا ما در آستانه بهار علم و فناوری هستیم. همه بازیگران زیست‌بوم نوآوری و کارآفرینی در ایران، نسیم نوروزی را استشمام می‌کنند. فلق فناوری در حال رخ‌نمایی در آسمان اقتصاد مقاومتی سرزمینمان است. بیش از 4600 شرکت دانش‌بنیان در کشور فعال هستند و هزاران شرکت خلاق و نوآور، استارت‌آپ، مراکز نوآوری، شتابدهنده و صندوق‌های جسورانه و اخیرا کارخانه‌های نوآوری، بی‌محابا پا به عرصه عمل گذاشته‌اند و از علم و فناوری‌شان بهره‌ها می‌برند. طبق آمار ارائه‌شده، نزدیک به 4400 خدمات در بخش کریدور صادرات ارائه شده و 300 هزار شغل مستقیم و 100 هزار میلیارد تومان گردش مالی در این بخش وجود داشته است. این اعداد و ارقام نشان می‌دهند که واقعه‌ای در راه است.

رکورد

مجموعه‌های مختلف دولتی در عرصه علم و فناوری چند سالی است که برای پیشبرد اهداف اقتصاد دانش‌بنیان شبانه‌روز کار می‌کنند و هزینه می‌کنند و این روزها، حال وزنه‌برداری را دارند که وزنه‌ای بسیار سنگین و رکوردی را بالای سینه آورده و حالا می‌خواهد ضرب دوم را بزند و وزنه‌اش را بالای سر ببرد. بیش از شش هزار استارت‌آپ در حوزه‌های مختلف خدمات و فناوری در حال فعالیت و البته درآمدزایی هستند. مدتی است که از فاز خدماتی به نسل دوم یعنی استارت‌آپ‌های محصول‌محور عزیمت کرده‌اند و در بخش‌های صنعتی و های‌تک نیز، استارت‌آپ‌ها یک به یک در حال شکوفا شدن هستند. این گرماگرمی فعالیت‌ها در شرایطی رخ نمایانده است که از بیرون، دولت‌های نامرد و تنگ‌نظر تا توانسته‌اند فشار آورده‌اند و محدودیت ایجاد و تحریم‌های ظالمانه وضع کرده‌اند. اما ایران و ایرانی انتخابش را کرده است. فرایند قطع وابستگی نفتی و رهایی از خام‌فروشی و تولد اتکا به دانش و سرمایه‌های انسانی آغاز شده است.

چین

زیاد شنیده‌ایم که هر آن کس که از ایران به جمهوری خلق چین می‌رود برای واردات و زمینه‌سازی و تسهیل ورود کالای چینی سفر کرده است. البته بسیاری هم معتقدند چینی‌ها که حالا از نظر اقتصادی و فناوری در جایگاه دوم جهان ایستاده‌اند، محصولات بنجل و به درد نخورشان را برای ایرانی‌ها کنار می‌گذارند و با هر چه ارزان‌تر کردن محصولاتشان، تولید داخلی کشورمان را به سمت نابودی برده‌اند. بخشی از این مدعاها درست است و بخشی هم نه. اما اگر امروز در کوچه و بازار بگوییم که همین چند روز پیش، یک هیئت بلندپایه علمی و فناوری به همراه 70 شرکت دانش‌بنیان به چین سفر کرده تا زمینه تسهیل صادرات محصولات های‌تک «ایران‌ساخت» را به این کشور فراهم کند، به گمانم کسی باور نمی‌کند. حتی ممکن است فضای استهزا و تمسخر هم فراهم شود و طنزی تازه، متولد.

اما این ماجرا واقعیت دارد. معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری، اواخر آبان‌ماه امسال، به همراه گروهی از متخصصان و 70 شرکت دانش‌بنیان ایرانی به جمهوری خلق چین سفر کرد. این هیئت آن‌جا در چند نمایشگاه مهم در حوزه علم و فناوری شرکت کرد و محصولات ایران‌ساخت خود را به چینی‌ها معرفی کرد. چند تفاهمنامه همکاری برای صادرات محصولات ایرانی به چین امضا شد و اتفاقات خوشایند دیگری هم به وقوع پیوست که با توجه به گستردگی ماجرا، پیشنهاد می‌کنم به اخباری که رسانه‌ها در این زمینه منتشر کرده‌اند، مراجعه کنید.

ارتقا

با توجه به تغییر گفتمان حاکم بر اقتصاد جمهوری اسلامی ایران که گذار از اقتصاد سنتی و نفتی به سمت توسعه اقتصاد دانش‌بنیان است، فضای کسب‌وکارهای نوین و حوزه کارآفرینی با گسترش زیست‌بوم نوآوری و فناوری، دچار تحولات شگرف و امیدوارکننده شده است.

می‌دانیم که رتبه جهانی جمهوری اسلامی ایران در تولید علم، از جایگاه 34 به 16 ارتقا یافته است. این خودش یک نشانه غرورآفرینی نیست؟ در شرایطی که دنیا به‌شدت و شتاب سرسام‌آوری توانسته است مرزهای دانش را گسترش دهد و فناوری را تا دوردست‌ترین مکان‌ها ببرد، ارتقای 18 پله‌ای و قرار گرفتن در جمع 20 کشور برتر دنیا، نیازمند یک جشن ملی و پایکوبی سراسری است.

تشعشع

حالا به این آمار توجه کنید: «نتیجه اجرای سیاست‌های توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در ایران، رشد حجم اقتصاد دانش‌بنیان ایران به رقمی بالغ بر 11 میلیارد دلار است که این رقم به واسطه فعالیت نزدیک به 4700 شرکت دانش‌بنیان و بیش از 500 شرکت خلاق و نوآور است.» تشعشع سپیده را می‌شود در این آمار دید. وزنه سنگین، حالا از سینه بازیگران زیست‌بوم فناوری و نوآوری بلند شده و نزدیک بالای سر رسیده است. اکنون دیگر هیچ قدرتی نمی‌تواند سپیدی سحر در اقتصاد دانش‌بنیان را از چشمان ملت ایران پنهان کند.

امروز مردم کشورهای منطقه از جمله روسیه و ترکیه با داروهای بیوتکنولوژی ایرانی ضدسرطان و بیماری‌های التهابی، در حال درمان هستند. این افتخار بزرگی برای ماست. انگاری که نفس بوعلی بار دیگر بر این سرا دمیدن گرفته است و دردها، یک به یک، فارغ از زیست‌بوم و ملیت، التیام می‌یابند. شرکت‌هایی در ایران فعالیت می‌کنند که توانسته‌اند پنج بیماری لاعلاج را از طریق سلول‌های بنیادی درمان کنند. این دستاورد در منطقه غرب آسیا بی‌نظیر است و در دنیا، انگشت‌شمار.

از سوی دیگر، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اسلامی ایران تاکنون توانسته است پنج مرکز مشترک فناوری ایران و چین در حوزه‌های مختلف را در نقاط مختلف چین راه‌اندازی کند. این دفاتر، هدف برپایی‌شان، فراهم کردن زمینه‌های همکاری میان شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی و چینی است. لطفا دقت کنید؛ ما داریم درباره همکاری فناوری با کشوری صحبت می‌کنیم که رده دوم دنیا را در زمینه فناوری و اقتصاد بر عهده دارد.

تبادل

در سفر اخیری که هیئت عالی‌رتبه علمی و فناوری ایران به چین داشت، نگارنده نیز با آن همراهی می‌کرد. 70 شرکت دانش‌بنیان ایرانی با ما همراهی می‌کردند و هر یک، محصول دانش‌بنیانی که رنگ و بوی ایرانی و در دنیا تازگی داشت، به چینی‌ها معرفی کرد. به این نکته مهم لطفا توجه کنید؛ معمولا از هر هزار پژوهش، یکصد پژوهش به دستاورد علمی و فناورانه تبدیل می‌شود. از این یکصد تا، 10 محصول تجاری‌سازی می‌شود و به بازار می‌آید. از میان این 10 محصول، یک محصول توان صادراتی دارد. بزرگی کار را مشاهده می‌کنید؟ شگفتی در آن‌جاست که این محصولات آماده صادرات، بخشی از دستاوردهای فناوران و پژوهشگران ایرانی است. یعنی ما آن‌قدر در علم و فناوری غنی شده‌ایم که چنین دستاوردهای حیرت‌انگیزی را به جهانیان می‌توانیم عرضه کنیم.

اما آنچه در این مبحث مهم جلوه می‌کند، این است که جمهوری اسلامی ایران همواره تلاش کرده است تا با نگرشی باز، نسبت به دستاوردهای علمی و فناورانه‌اش، با دیگران به گفت‌وگو بنشیند و از نوآوری به عنوان ابزاری برای حمایت از گذار جوامع به سوی رفاه و توسعه استفاده کند. این رویه را ما ایرانیان مسلمان، از قرن‌ها قبل آموخته‌ایم؛ دوران طلایی علم. آن زمانی که به مدد روشنگری‌های اسلام، دانشمندان بزرگ و تاریخ‌سازی پا به عرصه وجود گذاشتند و آنچنان خدمتی به بشریت کردند که هنوز هم قابل ملاحظه هستند و کارآمد.

بنابراین همکاری تنگاتنگ و مدام شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی با شرکت‌های چینی و سایر شرکت‌های مهم بین‌المللی می‌تواند نیاز بسیاری از مردمان جهان را برطرف کند و شرایط اقتصادی را نیز پاکیزه و امن سازد.

رهایی

طلسم و نفرین منابع، با جانفشانی‌ها و سلحشوری‌های بازیگران زیست‌بوم نوآوری و فناوری، باطل شده است. ایران به پا خاسته است. حالا به مدد میلیون‌ها دانشجو، هزاران هزار فارغ‌التحصیل دکترا و مهندسی در رشته‌های مختلف، فعالیت هزاران شرکت و استارت‌آپ در پارک‌های علم و فناوری متعدد، ایران دیو سفید نفت‌خوار را بر زمین کوبیده و چشمان مردمان را دوباره بینا ساخته است.

شک و شبهه‌ای در کار نیست؛ ایران عزیز ما، با تکیه بر فرهنگ و تاریخ درخشان و طولانی‌اش، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. اینک که با تلاش اقشار مختلف جامعه، آگاهی و بینایی نسبت به توانمندی‌ها و داشته‌هایمان افزونی یافته است، فرصت را می‌باید که غنیمت شماریم و به طور کامل از سرافکندگی و برچسب بچه‌پولداری نفتی، خودمان را رها کنیم و سربلندانه در جهان پرشتاب امروز، رخ بنماییم.

فرصت‌ها همیشه وجود دارند، اما از این فرصت تا فرصت بعدی، معلوم نیست که چقدر زمان را باید به انتظار بنشینیم و چه اندازه ایام را پشت سر بگذاریم. وقت، وقت بهره‌مندی از شرایطی است که روزگار به یاری زیست‌بوم نوآوری و فناوری در اختیارمان گذارده است. کافی است، گوش‌هایمان را تیز کنیم و پیام امیدی را که در زمان جاری شده است، خوب بشنویم.

مشاور معاون علمی و فناوری رئیس جمهور و دبیر ستاد اقتصاد دانش بنیان