پرویز کرمی

پرویز کرمی دبیر ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانش بنیان

عبور از موانع اداری و دیوان‌سالاری کار ساده‌ای نیست. بوروکراسی طی دو قرن اخیر تبدیل به سیستم سفت و سختی شده که نه‌تنها در مواجهه با مشکلات، «راه حل» نیست بلکه خودش فی‌نفسه بخشی از مشکل است. همیشه و همه‌جا بوروکراسی جدی‌ترین مانع در برابر «نوآوری» بوده است. بوروکراسی را اما خطاست اگر به تعدادی کارمند و مجموعه‌ای از مناسبات اداری و اصطلاحات مرتبط با کاغذبازی تقلیل بدهیم؛ نه. بوروکراسی سیستم پیچیده‌ای است که تغییرات را برنمی‌تابد، خودش را گسترش می‌دهد و بر نظم موجود، حتی اگر آمیخته به خطا و ناکارآمدی باشد، پای می‌فشرد. اما جدی‌ترین عیب بوروکراسی تحمیل هزینه‌های سنگین است. گاهی هزینه‌های ناگزیر اداری به قدری زیاد می‌شود که سهم دیگر بخش‌های جامعه را می‌بلعد.

دویست سال پیش ما با یک نظام جوان اداری - مالی سر و کار داشتیم که پرانرژی بود، سوداهای بزرگ در سر داشت و می‌خواست نظم نوینی بر جهان حاکم کند. حاکم هم کرد، اما رفته‌رفته پیر و ناکارآمد شد و گرفتار صلبیت. تصلب شرایین چطور باعث سکته و اختلال در خون‌رسانی بدن می‌شود؟ تصلب‌های اداری - مالی هم گردش انرژی را در کالبد نهادهای علمی، صنعتی، فرهنگی و اجتماعی با مشکل مواجه می‌کند و باعث خستگی و سکون و ناتوانی می‌شود. می‌دانید چند درصد درآمد کشور صرف سر پا نگه ‌داشتن سیستم‌های اداری چاق می‌شود؟ سیستم اداری - سازمانی مثل جاروبرقی همه درآمدها را می‌بلعد، دست‌آخر کمکی هم به تولید و درآمدزایی بیشتر نمی‌کند. با این همه از بوروکراسی گریزی نیست و نمی‌توان نظمش را یکسره بر هم زد. این بوروکراسی حاصل تجربه بشری است و نزدیک دو قرن است که تمدن بشری را سر پا نگه داشته. هوشیاران عالم عیب و ایرادهای سیستم اداری دیوان‌سالاری را درست تشخیص داده‌اند، برای اصلاحش طرح‌هایی هم داده‌اند، اما از آن گریزی نیست، یکباره هم تعطیلش نمی‌شود کرد. اما همان تجارب بشری که دو قرن جلوتر بوروکراسی را طراحی کرده بود، امروز به سیستم جایگزین دست یافته که با کمترین هزینه، با بیشترین سرعت و با بالاترین حد کارایی و خدمات می‌تواند ادارات و کارخانه‌ها را بچرخاند، اقتصاد را پیش ببرد، تولید را رونق بخشد و بازار را متحول کند. ما وقتی از استارت‌آپ‌ها صحبت می‌کنیم، در اصل داریم از سیستم جایگزینی صحبت می‌کنیم که معایب آن سیستم پیر و فرتوت کاغذبازی و پر از کارمند و هزینه‌بر و کند و تنبل را ندارد، محاسن یک فعالیت نوآورانه و جوانانه مملو از انرژی و شادابی و کارآمدی را دارد. استارت‌آپ‌ها بی‌اعتنا به تشریفات دست‌و‌پاگیر اداری می‌توانند راه صد شبه را یک شبه بپیمایند و زودتر از آنچه تصور می‌شود جامعه را به رفاه، آسایش و آرزوهایش برسانند. یادمان باشد که دنیا پیشرفت کرده و تکنولوژی ابزار و ادواتی در اختیارمان گذاشته که ما را از پیمودن مسیرهای سنتی اداری بی‌نیاز می‌کند. با وجود سیستم‌های مخابراتی و ارتباطی جدید دیگر نه به دبیرخانه بزرگ و مملو از نیرو احتیاج است و نه به دفترهای قطور اندیکاتور و نه رعایت ضوابط زمان گذشته و فرسوده. اتفاقا استارت‌آپ‌ها آمده‌اند تا با نوآوری و بهره‌گیری از فناوری‌های روزآمد همه این گیرهای ضوابط زائد و دست و پاگیر را کنار بگذارند و زمینه‌های پژوهش طرح‌های نوین نوآورانه و فناورانه را فراهم آورند. همه آن کارهایی که در گذشته با صرف هزینه گزاف و در نهایت وقت‌کشی صورت می‌گرفت، امروز با سرعت و دقت بالا و با بهره‌گیری از ابزار و ادوات مدرن و فوق پیشرفته میسر است. برای جامعه‌ای مثل ایران که با جوانان تحصیلکرده و خلاق و نوآور بسیار روبه‌رو است و با توجه به مسائل و مشکلاتی که به طور خاص در کشور داریم، استارت‌آپ‌ها می‌توانند میانداری کنند و با کنار زدن مناسبات و تشریفات اداری زائد زمینه رونق تولید، تسهیل در خدمات، احیای بازارهای جدید، دور زدن تحریم‌ها و دوری از خام‌فروشی نقش فعالانه بازی کنند و توسعه و ترقی کشور را سرعت ببخشند. یکی از محاسن استارت‌آپ فراهم آوردن زمینه‌های شفافیت و مشارکت حداکثری است. با استارت‌آپ‌ها می‌توانیم مشکلات ساختاری بسیاری از ادارات و کارخانه‌ها را با تزریق نوآوری و فناوری حل و فصل کنیم، در زمینه اشتغال تا حد یک تحول اساسی پیش برویم و تولید ملی را رونق ببخشیم و به بازارهای داخلی و بین‌المللی سر و سامان بدهیم. گفتنی است که در این سال‌های اخیر که استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان و کارخانه‌های نوآوری راه افتاده‌اند، تجربه‌های گرانقدری حاصل کرده‌ایم و توانسته‌ایم موفقیت‌های چشمگیری به دست آوریم. این موفقیت‌ها تکمیل نخواهد شد جز آن‌که حاکمیت توانایی استارت‌آپ‌ها، مراکز نوآوری و قدرت جوانان کشور را باور کند و به جای پافشاری بر آن سیستم کهنه بوروکراتیک، به جوانان مراجعه کند و از آن‌ها بخواهد تا عالمانه و حساب‌شده و نوآور بارهای زمین‌مانده کشور را بردارند و راه‌های نرفته را بپیمایند.