معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای حمایت از این مجموعه ها اقدامات گوناگونی را پیش برد و خیلی زود دانش بنیان ها به عضوی مؤثر در توسعه فناورانه کشور در دهه اخیر تبدیل شدند اما در کنار کسب وکارهای دانش بنیان، کسب وکارهای نوپای دیگری با رنگ و بوی نوآوری و خلاقیت در سال های اخیر شکل گرفتند و با این که چهره نویی در حوزه های مختلف کسب وکار به ویژه حوزه های فرهنگی و هنری ایجاد می کردند، بر پایه دانش توسعه پیدا نکرده بودند لذا در مفهوم دانش بنیان نمی گنجیدند و به همین دلیل نمی توانستند از حمایت های شکل گرفته نیز بهره مند شوند.

با شکل گیری مفهوم شرکت های خلاق در معاونت علمی و فناوری و تصویب سند ملی توسعه فناوری های فرهنگی و نرم در شورای عالی انقلاب فرهنگی، باب جدیدی از حمایت ها برای گروه زیادی از کسب وکارهای جدید باز شد.

حالا در اقدامی جدید، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با ایجاد فضایی با نام خانه های خلاق و نوآوری زمینه مساعدی را برای حمایت از ایده های جدید در حوزه های مختلف صنایع نرم و بلوغ آنها فراهم کرده است.

در گفتگو با پرویز کرمی، سخنگوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و دبیر ستاد فناوری های نرم و توسعه صنایع خلاق، جزئیات این طرح را جویا شدیم.

از سال1396 با ابلاغ آیین نامه برنامه توسعه زیست بوم شرکت های خلاق از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در ادبیات نوآوری کشور، شرکت های خلاق با ماهیت خلاقیت و نوآوری در کنار شرکت های دانش بنیان با ماهیت علمی و فناوری مفاهیم زیست بوم فناوری و نوآوری کشور را کامل تر کردند.

سخنگوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در خصوص توسعه این زیست بوم توضیح می دهد: در حال حاضر بیش از 5600 شرکت دانش بنیان در حوزه های مختلف فنی مهندسی، پزشکی، هوافضا، نانو، زیست فناوری و... به ثبت رسیده اند. به تازگی 1450شرکت نیز در قالب شرکت های خلاق در معاونت علمی و فناوری به ثبت رسیده اند که در حوزه های مختلف صنایع فرهنگی، فناوری های نرم و صنایع خلاق مشغول فعالیت هستند.

صنایع دستی و گردشگری و میراث فرهنگی، تولید محتوای صوتی و تصویری، پی نمایی، گیاهان دارویی، یادگیری الکترونیک و آموزش، تبلیغات و بازاریابی، بازی، اسباب بازی و سرگرمی، نوآوری های اجتماعی، خوراک و نوشیدنی، بازی های ویدئویی و موبایلی، انیمیشن و فیلم، چاپ و نشر، کسب وکارهای دیجیتال، مد و پوشاک و هنرهای نمایشی و تجسمی از جمله مواردی است که در زمره صنایع فرهنگی، فناوری های نرم و صنایع خلاق قرار می گیرد.

اهمیت توسعه فناوری های نرم در کشور

پرویز کرمی با اشاره به گردش مالی فناوری های نرم در دنیا به جام جم می گوید: واقعیت این است که گردش مالی فناوری های نرم و صنایع خلاق در حوزه های مختلف در دنیا به چیزی حدود 2700 میلیارد دلار در سال رسیده و موجب ایجاد 50 میلیون فرصت شغلی شده است. با توجه به این که جمعیت کشور ما معادل یک درصد جمعیت دنیاست و همچنین یک درصد خاک مسکونی دنیا در کشور ما قرار دارد و سهم 2درصدی از تولید علم در دنیا را به خود اختصاص داده ایم، به نظر می رسد هدف گذاری برای توسعه صنایع خلاق و نرم در کشور برای دستیابی به سهم یک درصدی از گردش مالی و میزان اشتغال این حوزه در دنیا امری منطقی و دست یافتنی باشد.

دبیر ستاد فناوری های نرم و توسعه صنایع خلاق تصریح می کند: ما به استناد پیشینه فرهنگی و تمدنی غنی کشور، ظرفیت قابل توجهی برای توسعه صنایع فرهنگی و خلاق خواهیم داشت. از سوی دیگر کشور با چالش اشتغال نیروهای فارغ التحصیل دانشگاهی روبه روست. حدود 50درصد فارغ التحصیلان دانشگاهی ما در رشته های فرهنگی، اجتماعی، هنری و اقتصادی تحصیل کرده اند و باید برای آینده شغلی آنها برنامه ریزی شود، زیرا امکان اشتغال چنین متخصصانی در ساختار سنتی دولت و نهادهای دولتی فراهم نیست. از سوی دیگر 50درصد فارغ التحصیلان کشور زنان هستند که می توانند در ایجاد شرکت های خلاق و راه اندازی کسب وکار خودشان در حوزه صنایع خلاق و نرم، نقش آفرینی گسترده ای داشته و بسیار موفق باشند.

به گفته کرمی، خانه های خلاق و نوآوری پلتفرم جدیدی است که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در کنار مراکز نوآوری و کارخانه های نوآوری در قالب پارکی خصوصی راه اندازی کرده است تا به توسعه این صنایع کمک کند. این پلتفرم می تواند در رساندن ایده به بازار و ایجاد اشتغال مؤثر و پایدار برای این قشر از فارغ التحصیلان مؤثر باشند.

مأموریت خانه های خلاق و نوآوری

برای دریافت گواهینامه خلاق ، پیش از هرچیزی باید ایده شکل گرفته در هر یک از حوزه های موردنظر پرورش یافته و به تأسیس یک شرکت حقوقی انجامیده باشد. شرکت های حقوقی در صورتی که در حوزه خود صاحب سبک باشند و توانایی مورد انتظار از سوی تیم های ارزیاب معاونت علمی و فناوری را داشته باشند، می توانند موفق به اخذ گواهی شرکت های خلاق شوند و از حمایت ها و مزایای در نظر گرفته شده از سوی معاونت علمی و فناوری برای این شرکت ها بهره مند شوند اما موضوع این است در بسیاری از موارد در این حوزه، ابتدا یک ایده جذاب شکل می گیرد ولی راه زیادی تا تبدیل شدن آن ایده به یک شرکت رسمی وجود دارد. در واقع صاحبان ایده در این مرحله بیش از هر زمان دیگری نیاز به حمایت دارند تا بتوانند ایده خود را پرورش دهند، تیم سازی کنند و سر و شکل مناسبی به کسب وکارشان بدهند تا در نهایت بتوانند به مرحله ای از بلوغ برسند که شرکت خود را به ثبت برسانند. بسیاری از ایده ها به دلیل نبود امکانات و توان مالی و دانش بازار صاحبان ایده در همین مرحله از بین می روند.

کرمی در این زمینه توضیح می دهد: رسالت خانه های خلاق و نوآوری دقیقا همین است؛ آنها با جذب ایده های نو و جذاب در حوزه های مختلف، با ارائه حمایت ها و خدمات مشاوره ای و آموزشی فرآیند تیم سازی، برندینگ، رسیدن به محصول و حتی بازاریابی را برای صاحبان ایده به مراتب ساده تر و دست یافتنی می کنند.

دبیر ستاد فناوری های نرم و توسعه صنایع خلاق تصریح می کند: خانه های خلاق و نوآوری با برگزاری رویدادهای ایده تا بازار، فراخوانی را برای جذب ایده های مختلف اعلام می کنند. در این رویدادها ایده های جذاب و افراد توانمند جذب خانه های خلاق و نوآوری شده و مسیر رسیدن به بازار را برایشان شتابدهی و تسهیل می شود.

به گفته کرمی، این خانه ها در ازای خدماتی که به صاحبان ایده و مجموعه ها ارائه می کنند، بخشی از سهام (معمولا 10 تا 20 درصد) شرکت را دریافت می کنند. از سوی دیگر معاونت علمی و فناوری نیز حمایت های بذری خود را در این مرحله که هنوز شرکتی به ثبت نرسیده است، می تواند با کمک واسطه ای خانه های خلاق برای پرورش ایده های خلاق و صنایع نرم اختصاص دهد.

ویژگی های خانه های خلاق

کرمی درباره هدف شکل گیری خانه های خلاق و نوآوری توضیح می دهد: فعالیت اصلی این خانه ها جذب ایده ها، تسهیلات دهی برای پرورش آنها، ارائه تجهیزات مورد نیاز برای اجرای آنها، فراهم کردن فضای کار، کمک به تشکیل تیم کاری، شتابدهی تیم تا تبدیل شدن به شرکت، توسعه محصول، بازاریابی، برندسازی، فروش و حتی در صورت امکان کمک به صادرات از طریق کریدورهای صادراتی معاونت علمی و فناوری است. در واقع در این فضا به رشد شرکت تا رسیدن به مرحله رشدیافته و بلوغ کمک می شود تا در نهایت کسب وکاری مستقل شکل بگیرد.

به گفته دبیر ستاد فناوری های نرم و توسعه صنایع خلاق، در حال حاضر 70 خانه خلاق و نوآوری در سراسر کشور ایجاد شده است که 39 خانه در 11 استان کشور افتتاح شده و مشغول ارائه خدمات به تیم ها و شرکت های خلاق هستند.

دوره شتابدهی در خانه های خلاق

از کرمی در خصوص مدت زمان حضور تیم های خلاق در خانه های خلاق و نوآوری پرسیدیم. وی در پاسخ می گوید: مدت زمان حضور در بخش های مختلف خانه های خلاق و نوآوری، مانند حضور در بخش های مختلف کارخانه های نوآوری که شامل فضای کار اشتراکی، مراکز شتابدهی، میز کار مستقل و دفتر کار مستقل است، متفاوت خواهد بود. البته در بخشی که قرار است ایده ها تا رسیدن به محصول نهایی شتابدهی شوند، دوره ای شش ماهه تا یکساله خواهد بود و پس از آن شرکت بر اساس میزان رشد و توسعه ای که داشته است می تواند در بخش های مستقل خانه خلاق ساکن شود یا به صورت کامل از این فضا مستقل شده و خارج شود.

وی می افزاید: زیربنای لازم برای تأسیس خانه های خلاق و نوآوری 500 متر است که باید هنگام ارائه امکانات، سند تملک فضا یا اجاره نامه حداقل سه ساله فضا ارائه شود. به همین دلیل در بسیاری موارد شرکت ها پس از رشد و افزایش نیروهای خود ترجیح می دهند برای گسترش فضای کار خود از خانه خارج شوند.

هم افزایی خانه های خلاق

دبیر ستاد فناوری های نرم و توسعه صنایع خلاق در خصوص فعالیت های خانه های خلاق به جام جم می گوید: 39 خانه خلاق و نوآوری که به صورت رسمی فعالیت خود را در سراسر کشور آغاز کرده اند، شبکه سراسری خانه های خلاق و نوآوری تاسیس کرده اند. این شبکه با ایجاد هم افزایی، ارتباط بیشتر و انتقال تجربه میان خانه های خلاق سراسر کشور، امکان برگزاری رویدادهای مشترک و تقویت توان خانه ها در حوزه های مختلف را فراهم کرده است.

کرمی همچنین در خصوص حمایت مالی از این حوزه تصریح می کند: در کنار صندوق های پژوهش و فناوری که در هر استان کشور و به صورت تخصصی در کنار هر یک از ستاد های اصلی معاونت علمی و فناوری برای توسعه علوم همگرا به وجود آمده است و موجب ارتقای مالی اقتصاد دانش بنیان می شود، برای حمایت از فناوری های نرم، صندوق صنایع خلاق نیز ایجاد شده است تا وظیفه حمایت مالی از این صنایع را بر عهده بگیرد.

چشم انداز ملی توسعه فناوری های نرم

سخنگوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری معتقد است: یکی از اتفاقات خوبی که در توسعه مفهوم کسب وکارهای خلاق به معاونت علمی و فناوری بسیار کمک کرد، تصویب و ابلاغ سندملی توسعه فناوری های فرهنگی و نرم از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی بود. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در قالب ستاد اجرایی سازی این سند، وظیفه هماهنگی و هم افزایی میان وزارتخانه ها و نهادهای مربوط را برای اجرایی شدن این سند و ایجاد فضای مورد نیاز برای توسعه این حوزه به عهده دارد. تا پیش از این نه متولی توسعه صنایع خلاق و نه اهداف و راهبردهای توسعه ای آن مشخص نشده بود اما اکنون در متن این سند اهداف و مأموریت هایی لحاظ شده است.

وی در خصوص مأموریت های کمّی تعیین شده در این سند ملی می افزاید: 17 هدف کمّی برای افق 1404 در این سند در نظر گرفته شده است که از جمله آنها می توان به دستیابی به جایگاه نخست تولید و صادرات محصولات فرهنگی بومی در منطقه و جهان اسلام، ایجاد حداقل پنج برند معتبر جهانی در حوزه فناوری های فرهنگی و نرم، کسب سهم 2درصد بازار سینمای جهان، کسب حداقل رتبه چهارم گردشگری در منطقه و جذب بیست میلیون گردشگر، رسیدن به سهم 30درصدی بازی های دیجیتال از بازار کشور، ایجاد حداقل پنج پلتفرم جدید و موفق فناوری های نرم و رسیدن آنها به مرحله تک شاخ شدن و... اشاره کرد.

دبیر ستاد فناوری های نرم و تصریح می کند: در حقیقت توسعه مفهوم صنایع خلاق قرار است دوشادوش توسعه اقتصاد دانش بنیان در کشور پیش برود. خانه های خلاق و نوآوری در حقیقت نمونه مشابه کارخانه های نوآوری در توسعه اقتصاد دانش بنیان به شمار می روند البته تعداد این مجموعه ها هنوز بسیار کم است و باید در هر استان کشور حداقل یک کارخانه نوآوری و یک خانه خلاق و نوآوری تأسیس شود.

نقش رسانه در موفقیت اقتصاد دانش بنیان

کرمی با اشاره به نقش در فرهنگ سازی و موفقیت اقتصاد دانش بنیان در کشور به جام جم می گوید: دقیقا در زمانی که تلاش جریان ها به سوی بد جلوه دادن همه چیز در جامعه بود، رسانه ها با تمرکز بر مفاهیم دانش بنیان و خلاق نگاه جامعه را تغییر دادند. اگر بخواهیم صادقانه نگاه کنیم رسانه ها سهم 50درصدی در موفقیت کنونی اقتصاد دانش بنیان دارند اما به عقیده من هنوز نیاز است آنها در جهت معرفی شرکت های دانش بنیان و خلاق گام بردارند. رسانه ملی تاکنون حمایت های مؤثری در فرهنگ سازی این مفاهیم و معرفی شرکت های دانش بنیان داشته است. روزنامه جام جم نیز طی دو سال گذشته ابتکار بسیار خوبی را در قالب طراحی و برندسازی نشان ایرانی عملیاتی کرد. ما نیز سعی کردیم با همفکری و برگزاری جلساتی با مدیران این مجموعه در اثرگذاری بیشتر این طرح دیدگاه هایی را ارائه کنیم.

وی در خصوص اثرگذاری طرح نشان ایرانی خاطرنشان می کند: امیدوارم این طرح ادامه دار باشد و به زودی شاهد آغاز طرح نشان ایرانی3 باشیم. زیرا علاوه بر اثرگذاری این طرح در معرفی شرکت های دانش بنیان و خلاق به جامعه و ایجاد اثرات مثبت در کسب وکار آنها، خبرهای امیدبخش و امیدوارکننده در خصوص فعالیت های فناوران و نوآوران کشور به خوانندگان روزنامه مخابره کرد. این موضوع به ویژه با توجه به حجم خبرهای ناخوشایندی که در سال های اخیر به واسطه همه گیری کرونا و شرایط پر نوسان اقتصادی به جامعه می رسد، می تواند موجب ایجاد امید به شکل درست در جامعه شود.

سخنگوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری همچنین پیشنهاد کرد که در ادامه طرح نشان ایرانی، حمایت پررنگ تری از شرکت های خلاق و خانه های خلاق و نوآوری صورت بگیرد تا جامعه بیشتر با ظرفیت های این حوزه آشنا شوند.